สัมผัสศิลปะและวัฒนธรรมด้วยพิธีชงชาแบบญี่ปุ่น

พิธีชงชาหรือที่เรียกว่า ที่เรียกว่า ซะโด (Sadou) หรือ ชะโด (Chadou) คือ วิถีแห่งชาของชาวญี่ปุ่นที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว และเป็นพิธีกรรมที่ทรงคุณค่า หยั่งรากลึกลงในศิลปวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวญี่ปุ่นมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
พิธีชงชาเป็นพิธีที่เรียบง่ายแต่แฝงไปด้วยปรัชญาในการดำเนินชีวิต หัวใจสำคัญของพิธีชงชาจึงไม่ใช่แค่การชงหรือดื่มชาเท่านั้น แต่อยู่ที่สุนทรียภาพในการลิ้มรสทั้งรูป รส กลิ่น เสียง และ จิตใจ
ลองมาทำความรู้จักกับพิธีชงชาให้มากขึ้นรับรองได้เลยว่าหากท่านได้มีโอกาสได้เข้าร่วมพิธีชงชา ก็จะต้องหลงใหลกับวัฒนธรรมอันเรียบง่าย แต่เต็มไปด้วยเสน่ห์อันน่าดึงดูดใจผู้คนทั่วโลกอย่างแน่นอน

การดื่มชาเป็นวัฒนธรรมจากประเทศจีนที่เผยแพร่เข้ามาในญี่ปุ่น โดยพระสงฆ์เป็นผู้มีบทบาทสำคัญแล้วนำมาดัดแปลงให้เข้ากับวิถีชีวิตของชาวญี่ปุ่น
ในอดีตการดื่มชาเป็นที่นิยมกันในหมู่นักรบ ขุนนาง ตลอดจนพ่อค้าชาวเมืองที่ร่ำรวยเท่านั้น แต่ต่อมาท่าน เซ็น โนะ ริคิว (Sen no Rikyu) ได้ทำให้พิธีชงชากลายเป็นพิธีที่ศักดิ์สิทธิ์ และมีแบบแผนอย่างในปัจจุบัน โดยตัดรูปแบบการเลี้ยงชาที่ฟุ่มเฟือยออกไป เน้นความเรียบง่าย จริงใจ เป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ ด้วยจิตใจที่สงบและบริสุทธิ์ โดยมีหลักของศาสนาพุทธนิกายเซน (Zen) เข้ามาด้วย

รูปแบบการจัดพิธีชงชามักจัดในห้องชงชาซึ่งเปรียบเสมือนพิพิธภัณฑ์ขนาดย่อยที่แสดงวัฒนธรรมแบบ “วะ (Wa)” ของญี่ปุ่น เรียกการชงชาว่า “เทะมะเอะ (Temae)” ชาที่ใช้ชง โดยทั่วไปจะ มี 2 แบบ ได้แก่

1. โคอิฉะ (Koicha) ชารสเข้ม นิยมชงในถ้วยใหญ่ ดื่มกันหลายคน จึงชงให้มีรสชาติเข้มข้นเป็นพิเศษ
2. อุซุฉะ (Usucha) ชารสอ่อน นิยมชงในถ้วยเล็ก สำหรับดื่มคนเดียว โดยทั่วไปมักจะพบเห็นชาแบบนี้

1. เสิร์ฟขนมและทานขนมให้หมดก่อนเริ่มเสิร์ฟชา
2. ผู้ชงชาใช้ช้อนตักผงชาหรือชะฉะคุ (Chashaku) ตักชาจากโถใส่ลงในถ้วยชา
3. ผู้ชงชาใช้กระบวยตักน้ำหรือฮิชะคุ (Hishaku) ตักน้ำร้อนใส่ถ้วยชา
4. ผู้ชงชาใช้อุปกรณ์สำหรับคนชาหรือชะเซน (Chasen) คนชาให้เข้ากันจนชาแตกฟอง
5. ผู้ดื่มชายกถ้วยชาขึ้นมาด้วยมือขวา แล้ววางลงบนฝ่ามือซ้าย
6. หมุนถ้วยชาตามเข็มนาฬิกา เพื่อให้ส่วนหน้าของถ้วยชาที่มีลวดลายหันออกด้านที่ผู้อื่นมองเห็น แล้วค่อยดื่มด่ำกับชา
7. หลังจากดื่มชาแล้ว เช็ดขอบถ้วยตรงบริเวณที่ดื่ม แล้วหมุนถ้วยชาทวนเข็มนาฬิกา 3 ครั้ง
8. วางถ้วยชาลงที่เดิมพร้อมคำนับเพื่อเป็นการขอบคุณ

1. โอะซะกินิ (Osakini)
โดยปกติแล้วตามงานพิธีชงชาจะจัดให้อยู่ในฝั่งรับน้ำชา มารยาทแต่ละขั้นตอนจะแตกต่างกันออกไปแล้วแต่กลุ่ม โดยส่วนใหญ่แล้วฝั่งที่เป็นฝ่ายรับน้ำชา จะมีคำพูดที่ใช้คือ “โอะซะกินิ” หมายความว่า ขออนุญาตทานก่อนนะคะ/ครับ เพื่อไม่ให้เสียมารยาทกับคนที่นั่งร่วมโต๊ะด้วย การกล่าวถือเป็นมารยาทที่สำคัญมากสำหรับพิธี

2. ห้ามดื่มชาด้านหน้าของถ้วยชา
หลังจากที่ได้รับการแจกจ่ายน้ำชา ต้องระวังอย่าดื่มน้ำชาจากด้านหน้าของถ้วยชา เพราะถ้วยชานั้นจะถูกส่งผ่านมาให้ โดยจะหันด้านหน้าถ้วยชามาทางด้านผู้รับ ส่วนฝั่งผู้รับนั้นจะชื่นชมความงามของลายถ้วยน้ำชา ดังนั้นถือเป็นมารยาทที่ต้องไม่ทำให้ด้านหน้าของถ้วยชานั้นเปื้อนโดยการเปลี่ยนมุมดื่มน้ำชา ใช้มือขวาประคองและหมุนถ้วยชาเล็กน้อย ให้ด้านหน้าของถ้วยชาเยื้องออกไป จึงสามารถดื่มน้ำชาได้ และไม่ควรดื่มที่เดียวจนหมด ควรที่จะแบ่งดื่มให้ได้สักสองถึงสามครั้ง

พิธีชงชาไม่ใช่แค่การชงหรือดื่มน้ำชาเท่านั้น แต่หัวใจสำคัญอยู่ที่สุนทรียภาพในการดื่มด่ำในรูป รส กลิ่น เสียง และจิตใจ
ตั้งแต่การชื่นชมคุณค่าและความงดงามของสิ่งต่างๆ อาทิ ถ้วยชา อุปกรณ์เครื่องใช้ในพิธีชงชา การตกแต่ง บรรยากาศรอบตัวต่างๆ ตลอดจนการสื่อสารกันทางใจระหว่างเจ้าบ้านและแขกผู้มาเยือน

พิธีชงชาเป็นพิธีที่เรียบง่าย สง่างาม และแฝงไปด้วยปรัชญาที่ลึกซึ้ง ดังวลีญี่ปุ่น “อิจิโกะ อิจิเอะ (Ichigo Ichie)” ซึ่งหมายถึง “การได้พบกันครั้งเดียวในชีวิต” มาจากแนวความคิดที่ว่าการที่เราได้พบกันในพิธีชงชานั้นอาจจะเป็นโอกาสเพียงครั้งเดียวในชีวิต แล้วหลังจากนี้จะไม่ได้มีโอกาสพบกันอีกแล้วเลยก็ได้ ดังนั้นช่วงเวลาที่ได้พบกันจึงเป็นสิ่งที่มีคุณค่า ควรปฏิบัติต่อกันอย่างดีที่สุด